مروری بر سریال سوران؛ درباره جغرافیای مظلوم و دیده نشده

«سوران» به‌کارگردانی سروش محمدزاده و تهیه‌کنندگی مجتبی فرآورده عنوان جدیدترین اثر مرکز سریال سوره، به‌تازگی روی آنتن شبکه یک سیما رفته است. فیلمنامه این سریال اقتباسی از کتاب «عصرهای کریسکان» به‌قلم کیانوش گلزارراغب درباره جوانی مبارز در آستانه پیروزی انقلاب اسلامی ایران است.

ابتدا اگر بخواهیم به پیشینه سروش محمدزاده (کارگردان) اثر اشاره کنیم، باید بگوییم که وی پیش‌تر، سابقه کارگردانی در تلویزیون و نمایش خانگی را برای سریال‌های «نوار زرد2»، «سیاوش» و... داشته است. این فیلمساز که تجربه سریال‌سازی در ژانرهای اجتماعی و پلیسی را دارد، در «سوران» مسیر متفاوتی را پیش گرفته و به‌سراغ واقعه‌ و کاراکتری در دل تاریخ معاصر رفته است.

سریال تلویزیونی «سوران» به‌دلیل موقعیت زمانی و مکانی که روایت می‌کند، فضایی انقلابی دارد، در واقع، می‌توان گفت که مخاطب با تماشای ۲ قسمت ابتدایی با چند نوع شخصیت چالش‌برانگیز و یا تفکرهای مختلف در سریال مواجه می‌شود؛ انقلابیون و طرفداران امام خمینی(ره)، اعضای کومله (سازمان کردستان حزب کمونیست ایران) و مأموران ساواک. «سوران» نام کاراکتر اصلی سریال با بازی مهدی نصرتی است که برای حمایت از جریان‌های انقلابی فعالیت می‌کند.

اگرچه در محل زندگی‌اش، خود را بی‌طرف و سرگرم زندگی و کار نشان می‌دهد اما با انقلاب همراه است و در سکانسی هم مشاهده می‌کنیم که نوار صوت ضبط‌شده‌ای از امام خمینی(ره) را گوش می‌کند؛ اما به‌دلیل این‌که این نوارها در دهه پنجاه ممنوعه بوده است، از طرف ساواک دستگیر می‌شود، در همین ابتدای قصه، ما با قهرمانی در اواخر دهه پنجاه آشنا می‌شویم.

همان‌طور که اشاره شد ماجراهای «سوران» در کردستان می‌گذرد و به همین دلیل کاراکترها در سریال لهجه کُردی دارند، البته کاراکترهای سریال به‌دلیل پخش از رسانه ملی و وجود مخاطبان از سراسر کشور، نمی‌توانند گویش کُردی داشته باشند و کارگردان هم به داشتن لهجه کُردی برای بازیگران اکتفا کرده است.

یکی از ویژگی‌های مثبت این سریال را در همین ابتدای کار، شاید بتوان طراحی صحنه و لباس آن دانست. اساساً ساخت آثار تاریخی حتی اگر در زمان معاصر روایت شود، با کمی بی‌توجهی از سوی عوامل، منجر به اشتباه می‌شود.

به‌ویژه ما این روزها با مخاطبان ریزبین و جزیی‌نگری روبه‌رو هستیم که به گریم بازیگران در آثاری مانند «ستایش» و «کیمیا» انتقادهای فراوانی وارد کردند، به همین دلیل، مسئله فضاسازی، چهره‌پردازی و طراحی لباس اثر باید با محتوای آن هم‌خوانی داشته باشد. آن‌چه تاکنون از «سوران» روی آنتن رفته است، نشان می‌دهد که کارگردان درباره این موضوع وسواس به‌خرج داده است.

یکی دیگر از نقاط قابل توجه این سریال این است که کارگردان برای پیشبرد قصه، از ترکیب متفاوتی درباره بازیگران استفاده کرده است. مهدی نصرتی بازیگر نقش اصلی، از جمله هنرمندانی است که کار خود را با تئاتر و سینما آغاز کرد و «سوران» نخستین حضور او در سریال تلویزیونی است.

اگرچه اولین کار تصویر وی به فیلم‌های سینمایی «لباس‌شخصی»، «ضد» بازمی‌گردد که در چهلمین دوره از جشنواره فیلم فجر برای فیلم «ضد» کاندیدای دریافت سیمرغ بلورین برای بهترین بازیگر نقش اول مرد شد اما هنوز این ۲ اثر روی پرده سینماها نرفته‌اند.

 زنده‌یاد حسام محمودی نیز از دیگر بازیگران این سریال است که مدتی پیش از دنیا رفت و هنوز کاراکتر او به مخاطب معرفی نشده است اما باید منتظر ماند و دید استقبال مخاطبان از آخرین نقش‌آفرینی این هنرمند چیست، همچنین علیرضا جعفری و توماج ‌دانش‌بهزادی در نقش‌های متفاوتی نسبت به کارنامه کاری‌شان ظاهر شدند.

بیشتر بازیگران این سریال هنرمندان جوانی‌اند که مخاطب آشنایی با آن‌ها ندارد، شاید بتوان گفت یکی از دلایلی که تهیه‌کننده و کارگردان برای کاراکترهای مختلف به‌دنبال افراد چهره نرفته‌اند، باورپذیری بیشتر برای مخاطب بوده باشد.

در این چند دهه گذشته، سریال‌های زیادی با موضوع تاریخ معاصر از جمله دوران قاجار، پهلوی و دفاع مقدس ساخته شدند؛ اما به‌سختی می‌توان اثری را به‌یاد آورد که فعالیت احزاب مختلف در کردستان را به‌تصویر بکشد. کومله، دموکرات کردستان، دموکرات عراق و... گروه‌های مختلفی بودند که در قالب گروه‌های شبه‌مبارز نظامی فعالیت می‌کردند.

تفاوت عمده آن‌ها با گروه‌های مبارز طرفدار انقلاب اسلامی با وجود اینکه همه در دوره پهلوی در حال مبارزه با نظام شاهنشاهی بودند، این است که سیاست‌های دیگری را در شیوه مبارزه دنبال می‌کردند به‌عنوان مثال برای اولین بار به زنان اسلحه دادند و آن‌ها را به‌عنوان نیروی مبارز به میدان آوردند. آن‌ها به مبارزه مسلحانه و تشکیل گروه مستقل و خودمختار در کردستان معتقد بودند.

همان‌گونه که اشاره کردیم به‌دلیل حساسیت‌هایی که تا به حال در رسانه ملی و ساختار رسمی و فرهنگی کشور ما وجود داشته است، تاکنون آثار هنری در قالب قصه‌های درام مانند سریال یا فیلم سینمایی با موضوع اتفاقات منطقه کردستان پیش و پس از پیروزی انقلاب اسلامی و ظهور و بروز احزاب کومله، دموکرات و... ساخته نشده است.

البته ناگفته نماند که چند مستند به‌صورت محدود به این موضوع پرداخته‌اند اما برای شناخت و رسیدن به عقبه و ریشه اتفاقات رخ‌داده در مناطق مرزنشین و آنچه بر مردم کردستان گذشته است، باید آثار بیشتری تولید کرد و «سوران» می‌تواند جرقه این ماجرا را رقم بزند.