بی اعتمادی ناشران خارجی بدلیل نبود قانون حق کپی رایت در ایران

انتشار فراخوان ثبت‌نام از ناشران خارجی سی و چهارمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در هفته سوم آذرماه اقدام بی‌سابقه‌ای در تاریخ برگزاری نمایشگاه کتاب تهران بود که تعجب برخی از فعالان این حوزه را برانگیخت. به دنبال آن مرکز همایش‌های سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران نیز میزبان نشست مدیران نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران و رایزنان فرهنگی سفارتخانه‌های خارجی در ایران بود. نشستی که پس از انتشار فراخوان شرکت در نمایشگاه کتاب تهران در هفته گذشته، دومین گام مدیران این رویداد بزرگ فرهنگی برای دعوت از کشورهای خارجی برای حضور در بزرگترین رویداد فرهنگی خاورمیانه در سال ۱۴۰۲ خواهد بود.

این دو اقدام از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی حاکی از تلاش این وزارتخانه برای برگزاری نمایشگاه کتاب تهران با یک بخش بین‌المللی خوب با حضور واقعی ناشران خارجی و نه موزعان داخلی در سال پیش رو دارد،‌ اگرچه در سی و سومین دوره  بخش بین‌الماللی نمایشگاه کتاب تهران تنها عنوان بین‌المللی را یدک می‌کشید و کم‌فروغ‌ترین در سال‌های اخیر به شمار می‌رفت.

با این حال، نمایشگاه کتاب تهران فرصت قابل توجهی برای سرمایه‌گذاری نشر ایران به شمار می‌رود و مدیران نمایشگاه آتی توجه به این مهم را آغاز کرده‌اند.

بر اساس آنچه در فراخوان ثبت نام ناشران خارجی منتشر شده و اسماعیل جانعلی‌پور مدیر کمیته ناشران خارجی نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران نیز بر آن صحه گذاشته است، نمایشگاه کتاب تهران در دوره پیش‌رو امکان عرضه غرفه‌هایی با متراژ‌های ۹، ۱۲، ۱۸ و ۲۴ متر به ناشران خارجی را خواهد داشت که برای هر مترمربع فضا، ۱۰۰ یورو هزینه دریافت می‌شود. همچنین ناشران خارجی در دوره سی‌وچهارم نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، می‌توانند کتاب‌های چاپ‌شده از سال ۲۰۱۵ به بعد را برای فروش عرضه کنند و برای این منظور تخفیف ۵۰ درصدی ارسال محموله‌های کتاب به ایران نیز در نظر گرفته شده است.

 رایزنی‌ها و برپایی نشست‌های توجیهی با نمایندگان فرهنگی کشورهای دارای سفارتخانه در ایران و نیز رایزنی با اتحادیه خبرنگاران آسیا و اقیانوسیه برای توسعه حضور و فعالیت فرهنگی و رسانه‌ای در نمایشگاه کتاب آتی نیز در برنامه‌ها برای این نمایشگاه تدارک دیده شده است.

هرچند این دست موضوعات این رویداد را تا اندازه‌ای برای حضور ناشران غیر‌ایرانی جذاب جلوه خواهد داد‌، اما نباید فراموش کرد که کماکان مشکلاتی از جمله موضوع کپی رایت و نیز ارائه گرنت و یا تعیین تکلیف طرح‌های حمایتی مانند بورسیه کردن اشخاص و نهادها برای حضور در نمایشگاه کتاب تهران پیش روی برگزاری مطلوب این رویداد قرار دارد. علاوه بر این باید یک برنامه‌ریزی و هدف استراتژیک در مقابل دعوت ناشران خارجی به نمایشگاه کتاب تهران داشته باشیم تا از این حضور بهره‌وری حداکثری را داشته باشیم.

با توجه به اینکه این حضور می‌تواند فرصتی مناسب برای عرضه تولیدات ادبی ایران در سال‌های پیش‌رو در کشورهایی باشد که مرزهای فرهنگی مشترکی با ایران دارند، ایجاد بستر مناسب برای این مبادلات و حمایت‌های لازم از این موضوع می‌تواند تجارت هفت میلیون دلاری کتاب در نمایشگاه کتاب سال گذشته را- که مدیر کمیته ناشران خارجی نمایشگاه کتاب آن را اعلام کرده است – توسعه و افزایش دهد.

یکی از جلوه‌های رونق در بخش بین‌الملل نمایشگاه کتاب تهران در سال‌های اخیر حضور مهمان ویژه بوده است‌، انتخابی که در برخی دوره‌ها راه به جای نبرد و در برخی دوره‌های موجب گسترش روابط فرهنگی بین دو کشور و عرضه کتاب‌های ایرانی در بازار نشرکشور مهمان شد. بنابراین انتخاب مهمان ویژه اهمیت قابل توجهی در رونق بخش بین‌الملل نمایشگاه کتاب تهران دارد.

برای دوره آتی نیز طبق گفته قائم مقام نمایشگاه کتاب تهران رایزنی‌ها به منظور حضور و اجرای برنامه فرهنگی در نمایشگاه کتاب تهران در سال ۱۴۰۲ آغاز شده است که این انتظار می‌رود،‌ در هم‌اندیشی با فعالان ایرانی در بازار جهانی نشر،‌ انتخاب مثمرثمری انجام شود.

نمایشگاه کتاب تهران در بخش بین‌الملل برای سال آینده امکان حضور ناشران خارجی در بخش مجازی را نیز فراهم آورده است،‌  که این نیز خود می‌تواند عامل تشویقی برای حضور ناشران خارجی در ایران باشد.

با توجه به دو اقدام هفته گذشته وزارت ارشاد در خصوص بخش‌بین‌المللی نمایشگاه کتاب تهران می‌اتون گفت که عزم این وزارتخانه برای پررنگ‌ برگزار کردن بخش بین‌الملل نمایشگاه کتاب تهران جزم است،‌ اما آیا این اقدامات به تنهایی کافی است؟

مشخص است که در  بازار جهانی نشر اعتماد نقش پررنگی ایفا می‌کند،‌ از آنجایی که ایران به قانون کپی‌رایت نپیوسته است،‌ نوعی بی اعتمادی نسبت به ناشران ایرانی وجود دارد،‌ که البته در ده سال گذشته بسیاری از ناشران بزرگ با خرید رایت از ناشران خارجی تلاش کردند تا این بی‌اعتمادی را شکسته و از مسیر صحیح وارد معاملات نشر شوند. که تا حد بسیاری موفقیت‌آمیز نیز بوده است. استفاده از ظرفیت این ناشران و ارتباطی که برقرار کرده‌اند‌، می‌تواند در حضور ناشران خارجی تاثیرگذار باشد.

ارتباط با مدیران نمایشگاه‌های کتاب خارجی می‌تواند در پررنگ‌تر شدن بخش بین‌الملل کمک کند. حضور و تعامل در نمایشگاه‌های کتاب خارجی می‌تواند برای دوره‌های آتی نمایشگاه کتاب نیز مثمرثمر باشد.

حضور نویسندگان و روزنامه‌نگاران مشهور بین‌المللی نیز تاثیر بسیاری هم در معرفی نمایشگاه کتاب تهران در خارج از کشور دارد و هم بخش بین‌الملل نمایشگاه کتاب را جذاب‌تر خواهد کرد.

فراموش نکنیم که نقش آژانس‌های ادبی در بازار جهانی نشر نقش پررنگی است و بازار جهانی نمایشگاه کتاب تهران نیز در سال‌های گذشته به ویژه در آخرین دوره نمایشگاه عملاً حرفی برای گفتن نداشته است،‌ استفاده از ظرفیت و تجربه آژانس‌های ادبی برای برپایی یک بخش کاربردی بنام بازار جهانی در نمایشگاه کتاب تهران قابل توجه خواهد بود؛ به ویژه اینکه حالا چند سالی است از ظرفیتی بنام گرنت نیز برخوردار هستیم.